އަލްއުސްތާޒު ޢަބްދުލްޢަޒީޒު ޖަމާލު އަބޫބަކުރު

ސަރުކާރުތަކުން ބޮޑަށް ސަމާލުކަން ދެވެނީ ބޮޑެތި މަޝްރޫޢުތަކަށެވެ. މެގަ ޕްރޮޖެކްޓްތަކަށެވެ. ސަބަބެއް ނެތިއެއް ނޫނެވެ. އެއީ އިޤުތިޞާދަށް ހެޔޮ ބަދަލެއް ގެނެވޭނީ ބޮޑެތި މަޝްރޫޢުތަކާއި ބޮޑެތި ވިޔަފާރިތަކުންކަމަށް ގަބޫލުކުރެވޭތީއެވެ. އެއިން ގައުމަށް، ރައްޔިތުންނަށް، ފޯރާނެ ހެޔޮ އަސަރު ބޮޑުވާނެކަމަށް ގަބޫލުކުރެވޭތީއެވެ. ގިނަ ވަޒީފާތައް އުފެއްދޭނީ ބޮޑެތި ވިޔަފާރިތަކުންކަމަށް ވިސްނޭތީއެވެ. ނަމަވެސް ހަގީގަތަކީ އެއީއެއް ނޫނެވެ.

ކުދި ސައިޒުގެ ވިޔަފާރިތަކާއި މެދުފަންތީގެ ވިޔަފާރިތަކަކީ (ރަދީފުގައި މި ކަމަށް އޮންނަ ކުރު ނަންކަމަށްވާ "ކުމެވި"އަކީ) މުޅި ދުނިޔެއަށް ބަލާ އިރު މުޅި ދުނިޔޭގެ ވަޒީފާތަކުގެ ތިންބައިކުޅަ އެއްބައި ވަޒީފާތަކަށް ޒިންމާވާ ވިޔަފާރިތަކެވެ. އަދި އާ ވަޒީފާތައް އުފެއްދުމުގެ ޒިންމާ ވެސް އޮންނަނީ "ކުމެވީ"ގައެވެ.

މުޅި ދުނިޔޭގެ ވަޒީފާގެ ބާޒާރުގެ ބޮޑު ހިއްސާއެއް "ކުމެވި" އަދާކުރިކަމުގައި ވިޔަސް މަސައްކަތްކުރުމުގެ މިންގަނޑުތަކާއި ޝަރުޠުތަކާއި އުފެއްދުންތެރިކަމާއި މަޢުލޫމާތު ފޯރުކޮށްދިނުމާ ހިސާބުން ކުމެތްވަށް މައްސަލަތަކަކާ ކުރިމަތިވެއެވެ.

ކުދި ވިޔަފާރިތަކާއި, މެދު ފަންތީގެ ވިޔަފާތިތައް ނުވަތަ "ކުމެވި"ކަމަށް، ދުނިޔޭގައި ބަލައި އުޅޭކަމަށް އަޅުގަނޑަށް އެނގިފައިވަނީ 250 މުވައްޒަފުންނަށް ވުރެ މަދު މުވައްޒަފުން ގެންގުޅޭ ވިޔަފާރިތަކަށެވެ. ގިނަ ގައުމުތަކުގައި ވިޔަފާރީގެ 90 އިންސައްތައަކީ ކުމެވިކަމަށް ވެއެވެ. ރާއްޖޭގައި ވެސް އެ ކަން އޮތީ ވަކި ތަފާތުކޮށެއް ނޫނެވެ. މި ފަދަ ބައެއް ވިޔަފާރިތަކުގައި 10 ވަރަކަށް މުވައްޒަފުން ނުވަތަ އެކެއް ދެމީހަކު ވެސް މުވައްޒަފުންގެ ގޮތުގައި ތިބެދާނެއެވެ. ވަކިވަކީން ބަލާ އިރު، މި ފަދަ ވިޔަފާރިތައް ކިތަންމެ ކުދިކަމުގައި ވިޔަސް ދާދި ފަހުން ބައިނަލްއަގުވާމީ މަސައްކަތްތެރިކަމާ ބެހޭ ޖަމުއިއްޔާ (އައިއެލްއޯ)ގެ ހިސާބުތަކުން ފެނުނު ގޮތުގައި މުޅި ދުނިޔޭގެ ވަޒީފާތަކުގެ 70 އިންސައްތަ ހިއްސާކުރަނީ ކުމެވީގައެވެ.

އދ.ގެ ދެމެހެއްޓެނިވި ތަރައްގީގެ ލަނޑުދަނޑިތައް ޙާޞިލުކުރާން ބޭނުން ނަމަ، އަދި އައިއެލްއޯގެ މަސައްކަތު އެޖެންޑާ ހާސިލުކުރާން އެދޭ ނަމަ، ކުމެވީގެ މުސްތަގުބަލާއި ކުމެތްވަށް ދިމާވާ ގޮންޖެހުންތައް އިހުމާލުކޮށްލެވިގެންނެއް ނުވާނެއެވެ.

އެއްވެސް ޝައްކެއް ނެތެވެ. ގައުމީ ތަރައްގީގެ އިންޖީނަކީ "ކުމެވި" ނޫން އެހެން އެއްޗެއް ނޫނެވެ. އެއީ އިގުތިޞާދީ ކުރިއެރުމާއި އިޖުތިމާޢީ ތަރައްގީގެ ހަގީގީ ބާރެވެ. ބައެއް ގައުމުތަކުގެ އުފެއްދުންތެރިކަމުގެ 50 އިންސައްތަ، އަދި އަނެއްބައި ގައުމުތަކުގައި 70 އިންސައްތަ ހިއްސާކުރަނީ ކުމެތްވެވެ. މި ކަމުގައި ސީދާ ތަފާސްހިސާބު، ރާއްޖޭގައި އަދި ހޯދިފައެއް ނުހުންނާނެއެވެ. ސަބަބަކީ ކުމެވިތައް ރަޖިސްޓަރީކުރާން އެ ފަދަ ވިޔަފާރިތަކުން ބޭނުންނުވުމެވެ. ކުމެވި ރަޖިސްޓަރީ ކޮށްލާން އަންގައިފި ނަމަ، އެ މީހުންނަށް ހީވަނީ އެ އުޅެނީ ޓެކުސް ނަގާންހެންނެވެ. ނަމަވެސް އެއީ ޓެކުސްނަގާން ކުރާ ކަމެއް ނޫންކަން ވިސްނައިދީ ހޭލުންތެރިކަން އިތުރުކޮށް އެ މީހުންގެ ޝައުގުގައި ހުރިހައި ކުމެވިތަކެއް ރަޖިސްޓަރީކުރެވޭން އެބަ ޖެހެއެވެ. މިހާރު އެކަން ކުރެއްވޭތޯ ސަރުކާރުން އިޢުލާނުކުރައްވައިގެން ވެސް އެބަ އުޅުއްވައެވެ.

މިއަދު އަޅުގަނޑުމެންނަށް ސަމާލުކަން ދެމެނީ ބޮޑެތި ވިޔަފާރިތަކަށެވެ. ކުމެވިތަކަށް ކުރިމަތިވާ ގޮންޖެހުންތަކުން އަރައިނުގަނެވިގެން އިނދަޖެހި، އެ ވިޔަފާރީގެ ވެރީން ކުރި ވުނަތައް ހަލާކުވެ، ވިޔަފާރި ހުއްޓައިލާން އެބަ ޖެހެއެވެ. ސަބަބަކީ ގިނަ ގައުމުތަކުގެ މާލީ އިދާރާތަކުން ވެސް އިސްކަންދެނީ ހަމައެކަނި ބޮޑެތި ވިޔަފާރިތައްކަމަށްވާތީއެވެ.

ނަމަވެސް ކުމެތްވަކީ އާބާދީގެ 90 އިންސައްތަ ހިއްސާކުރާ ސިނާޢަތްކަމަށްވާ އިރު، ކުމެވިތައް ހިންގާ މީހުންނާ އަޅައިލެވި، އެ މީހުންގެ މަސައްކަތުގައި އެޅިފައިވާ ތަޅުތައް ނައްޓައިދެވިއްޖެ ނަމަ، މުޅި މުޖުތަމަޢަކީ، ޝަކުވާ މަދު، ހިތްހަމަޖެހިގެން އުފަލުގައި ދިރިއުޅޭ މުޖުތަމަޢަކަށް ވާނޭކަން ކަށަވަރެވެ.

ރާއްޖޭގެ ޙާލަތަށް ބަލާ އިރު، އިގުތިޞާދާއި ވިޔަފާރިއާ ބެހޭ ވުޒާރާއެއް ހުއްޓަސް އަދި ކުދި ވިޔަފާރިތަކާ ބެހޭ އިދާރާއެއް ހުއްޓަސް އެ ވިޔަފާރިތަކަށް ކުރިމަތިވެފައިވާ ގޮންޖެހުންތަކަށް ރިޢާޔަތްކޮށް، މައްސަލަ ޙައްލުކޮށްދޭނެ ނިޒާމެއް ނެތެވެ. މި ފަދަ ނިޒާމެއް ގާއިމުކޮށްގެން މުޅި އާބާދީގެ 90 އިންސައްތައަށް ތަސައްލީއެއް ހޯދައިދޭން އެބަޖެހެއެވެ. އެންމެން ރުހިގެން އުފަލުން ދިރިއުޅޭ ޝަކުވާ މަދު ގައުމެއްކަމުގައި ހެދޭނީ އޭރުންނެވެ.

"ކުމެވި" މި ލަފުޒަކީ މިއަދު ދިވެހިބަހުގެ ރަދީފުން ވެސް ޖާގަ ހޯދައިފައިވާ ލާފުޒެކެވެ. މި ލަފުޒަކީ ގައުމީ ވާހަކަދެއްކުމުގެ މުބާރާތްތަކުގައި އިގުތިސާދީ ދާއިރާގެ މައުޟޫޢުތަކަށް ވާހަކަދައްކާ ކުދީން ވަރަށް ގިނައިން ބޭނުންކުރާ ލަފުޒެކެވެ. އިގުތިސާދީ ބައެއް ލިޔުންތަކުން ވެސް މި ލަފުޒު ފެންނާން ފަށައިފިއެވެ. މި ލަފުޒު މިހައި އަވަހަށް ވައިގައި ހިފީ އަދި ބަސްކޮމެޓީއިން ބަލައިގަނެ ރަދީފަށް ވަނުމުގެ ފުރުސަތު ލިބުނީ، އެ ލަފުޒުގެ ބަދަލުގައި ބޭނުންކުރަމުން އައި އިނގިރޭސި ރަމްޒު "އެސްއެމްއީ"އަށް ވުރެ "ކުމެވި" ކުރުވެފައި އަނގައަށް ވެސް ފަސޭހަވީމާކަމަށް ބެލެވެއެވެ.

ނަމަވެސް "ކުމެވި" މި ލަފުޒު އުފެއްދީ އިނގިރޭސިބަހަށް ވަރަށް މޮޅު ބޭފުޅެކެވެ. އެއީ ރާއްޖޭގައި އެސްއެމްއީއާ ބެހޭ މަޝްރޫޢުގައި ޔޫއެންޑީޕީގެ ކޮންސަލްޓެންޓެއްގެ ގޮތުން މަސައްކަތްކުރެއްވި ޒުވާނެކެވެ. އޭނާ ވަނީ ދިވެހިރާއްޖޭގެ "ކުމެވި"ތައް ތަރައްގީކުރާނެ ގޮތާއި ވަކިވަކި ފަރުދުން ކުމެވިތައް ފަށައި ހިންގާނެ ގޮތުގެ ތަފުސީލީ އަތްމަތީ ފޮތެއް ވެސް ލިއުއްވައި އިގުތިސާދާއި ވިޔަފަރިއާ ބެހޭ ވުޒާރާއާ ޙަވާލުވެސްކުރައްވައިފައެވެ. މި މަސައްކަތްކުރައްވައި "ކުމެވި" މި ލަފުޒު އުފެއްދެވި ބާނީއަކީ އިގުތިސާދީ އަދި މުއާސަލާތުގެ މާހިރެއްކަމުގައިވާ ރިޢާޔަތު ޢަބްދުލްމަޖީދެވެ. އޭނާއަކީ ބައިނަލްއަގުވާމީ އެކި ޖަމާޢަތަތަކަށް ވެސް "ކޮންސަލްޓެންސީ" ދެއްވުމުގެ ތަޖުރިބާ ލިބިވަޑައިގެންފައިވާ ބޭފުޅެކެވެ. މި ފަދަ ބޭފުޅަކު "ކުމެވި" ފަދަ ލަފުޒެއް އުފެއްދެވިކަމީ އުފާކުރާން ޖެހޭ ކަމެކެވެ.

އެހެން ނޫނާންވީ ސަބަބެއް ނެތެވެ. އޭނާއަކީ އަދަބީ ބޭފުޅެއް ވެސް މެއެވެ. ލިޔުންތެރިއެކެވެ. އެޑިޓަރެކެވެ. މުޞައްނިފެކެވެ. "ޕިކްމޯލްޑިވްސް"ގެ މުއައްސިސެވެ. މޮޅު ވާހަކަދެއްކުންތެރިއެކެވެ. ވާހަކަދެއްކުންތެރިކަމުގެ ކޯޗެކެވެ. ވާހަކަދެެއްކުމުގެ ގައުމީ މުބާރާތްތަކާއި ބައެއް ޤުރުއާން މުބާރާތްތަކުގެ ފަނޑިޔާރުންގެ ގޮނޑީން ވެސް ތިޔަ ބޭފުޅުންނަށް އޭނާ ފެނިވަޑައިގެންފައިވާނެއެވެ.

"ކުމެވި" މި ލަފުޒު އުފެދުމަކުން އަދި މައްސަައަށް ޙައްލެއް ނުލިބެއެވެ. ދިވެހިރާއްޖޭގައި "ކުމެވީ"ގެ ޙަރަކާތްތެރީންކަމަށްވާ، މުޅި އާބާދީގެ 90 އިންސައްތައަށް ތަސައްލީއެއް ހޯދައިދޭން އެބަ ޖެހެއެވެ. އެންމެން ރުހިގެން އުފަލުން ދިރިއުޅޭ ޝަކުވާ މަދު ގައުމެއްކަމުގައި ހެދޭނީ އޭރުންނެވެ. އަމާން ހަމަޖެހޭ މުޖުތަމަޢެއް އުފެއްދޭނީ އޭރުންނެވެ.

ކުމެވި     ނ.    ކުދި އަދި މެދު ފަންތީގެ ވިޔަފާރި.

މަޝްރޫޢު   ނ.    ވަކި މުއްދަތެއްގެ ތެރޭގައި ވަކި މަގުސަދުތަކެއް ޙާސިލު ކުރުމަށް ރާވާ ރޭވުން.

އިޤުތިޞާދު  ނ.    (1) ލިބޭ އާމްދަނީއާއި އެ އާމްދަނީ ފުއްދުންތެރި ގޮތަކަށް ޚަރަދުކުރާން ރާވާ ރޭވުން. (2) ޤައުމެއްގެ އާމްދަނީއާއި އެ އާމްދަނީގެ ޚަރަދުބަރަދު ބަލަހައްޓާ ބެލެހެއްޓުން. (3) މާލީ ތަނަވަސްކަން ހުރި ނެތް ގޮތް.